‘Hoe gaat het nu echt met je?’ of ‘Wat kan ik voor je doen?’. Hoe knoop je het gesprek aan met iemand die worstelt met zijn of haar mentale gezondheid? Dat is niet makkelijk, maar dat je het probeert, kan al zo’n enorm verschil maken. Vijf ervaringsdeskundigen en twee professionals geven tips.
Ik zat in mei 2019 in een diepe angstput. Ik moest vier maanden wachten tot mijn behandeling begon. Het voelde alsof mijn leven op pauze stond, alsof ik geen deel meer van de maatschappij uitmaakte, geen deel meer van de samenleving. Ik was weer een afhankelijk, klein jongetje. Geprezen met een lieve familie en vriendengroep, dat wel. Maar toch, dat gevoel was funest voor mijn zelfvertrouwen. Ik kon niks, durfde niks. “Tim was angst”, zo verwoordde een verpleegkundige het, toen ik 10 maanden na mijn diepste dal weer uit de put was geklommen.
80.000 mensen stonden in 2022 op de wachtlijst voor een behandeling voor hevige angsten, een depressie, eetstoornis of ander psychisch probleem. In september wachtte je volgens Vektis voor angstproblemen in Groningen 26,8 weken, persoonlijkheidsstoornis in West-Brabant 26,4 weken en een eetstoornis in Arnhem 29,2 weken op de start van je behandeling. Dat is dus meer dan een half jaar, terwijl je op de bodem zit. Als je je nu aanmeldt, ben je eind oktober aan de beurt.
In de periode dat ik ‘op pauze’ stond, hielp het mij enorm om te praten. Om te vertellen waar ik mee worstelde. Dan hoorde ik hoe absurd mijn angsten klonken. Alleen was daar wel de juiste vraag, de juiste benadering voor nodig. Luisteren zonder te oordelen. En dat oordeel kan al in je vraag verpakt zitten.
Aan de wachtlijsten gaan wij op korte termijn niks doen, maar je kunt wel direct iemand in je omgeving helpen. Iemand van wie je denkt of weet: het gaat niet zo goed. Bel, app of ga op bezoek. Dat kan spannend zijn, maar dat je het probeert, kan al een groot verschil maken. Om je te helpen, verzamelde ik wat tips.
Ik vroeg interviewkandidaten – superhelden! 🦸 – die ik in het verleden sprak over hun mentale gezondheid: Welke vraag had iemand jou moeten stellen toen het niet goed ging, zodat je durfde te praten? Dus niet: ‘Hey, alles goed?’
‘Wat heb je nodig?’
Erik Bukkems stuurde een brief naar het Eindhovens Dagblad, omdat hij zich eenzaam voelde, dat thema bespreekbaar wilde maken én nieuwe vrienden zocht.
“Lastig om een concrete vraag te bedenken. Waar ik zelf heel veel baat bij had, was iemand die gewoon luisterde zonder oordeel. En iemand die zichzelf ook kwetsbaar durfde op te stellen. Toen ik mijn verhaal over eenzaamheid deelde met hulpverleners, kreeg ik vaak een advies. Goed bedoeld natuurlijk, maar daar zat ik op dat moment niet op te wachten. Als je jezelf al een lange tijd eenzaam voelt, dan voel je jezelf niet serieus genomen als je simpelweg het advies krijgt om maar bij een vereniging te gaan.
Terugkomend op je vraag. Lastig! Ik denk dat ‘Wat heb je nodig?’ heel mooi kan zijn. Dan neem je een persoon serieus en kan je zonder oordeel luisteren.”
‘Wil je een oplossing of een luisterend oor?’
Moësha Verboom vertelde openlijk over haar leven in de ggz, in een artikel voor BN DeStem.
“Ik denk dat het belangrijk is om iemand te vragen of ze een oplossing voor hun probleem willen of puur een luisterend oor. Ik liep altijd vast met mensen die alles maar wilden oplossen, terwijl ik gewoon mijn gevoel er wilde laten zijn.”
‘Hoe voelt je hart vandaag?’
In datzelfde artikel kwam Renske Reniers aan het woord over haar donkere periodes, hoe ze zichzelf leerde accepteren en de rol van openheid daarin.
“Ik denk zelf dat het niet een vraag is, maar een bepaalde mate van veiligheid en warmte die ik voel, waardoor ik me veilig genoeg voel om te openen. Dat iemand vraagt hoe het met je gaat en echt naar je luistert. Voor mij zijn vertrouwen en ruimte heel belangrijk. Dat ik de ruimte voel om te openen over wat belangrijk voor me is. Hoe gaat het met je hart vind ik een mooie vraag. ‘Hoe voelt je hart vandaag?’, ‘Hoe gaat het met het kleine meisje?’ of ‘Wat heb je nodig?’.”
‘Hoe gaat het nu echt met je?’
Amateurvoetballer Geert Verstraten vertelde in een artikel voor BN DeStem hoe alleen hij zich voelde, doordat hij niet sprak over zijn mentale worstelingen.
“Vaak stellen mensen de vraag ‘Hey, hoe is het?’. Dit hoort bij een soort begroeting. Je zegt dan eigenlijk altijd: ‘Ja gaat goed en met jou?’. En dan ga je verder. Voor mij was het fijn geweest als iemand midden in een gesprek vroeg: ‘Hoe gaat het nu echt met je?’ Dan voel je dat daar echt de tijd en ruimte voor is.”
‘Hoe gaat het nu daadwerkelijk met je?’
Sven Mbikulu kreeg te maken met de harde keerzijde van voetbalopleidingen en vertelde daar eveneens in BN DeStem over.
“De vraag hoe het nu daadwerkelijk met me ging, was fijn geweest. En wat ik nodig had om uit het diepe dal te raken. Op welke manier ik geholpen kon worden, zonder dat voor me in te vullen. Zo kon ik me beter openstellen en uitdrukken waar het echte probleem zat. Het gaf me de mogelijkheid om mezelf uit te spreken. Als mensen mij al direct een bepaalde vorm van hulp aanboden, dan kon ik dat wegwuiven.”
De professional: ‘Dat je het gesprek aangaat, is al van onschatbare waarde’
Kim Schoonen en Laura van Balen leiden samen de Etten-Leurse praktijk SVB Psychologen. Wat is hun advies?
Welke vraag stel je?
“Het allerbelangrijkste is dat je het gesprek met de ander aangaat. Hierbij is niet eens alleen de vraag zelf belangrijk, maar spelen een hoop andere factoren een belangrijke rol. Zoals tijd, aandacht, interesse en betrokkenheid.”
Maak tijd
“Wanneer je tussen neus en lippen door tijdens een feestje aan iemand vraagt hoe het is, geeft dat een ander gevoel dan wanneer je beiden tijd hebt en voelbaar is dat je oprecht geïnteresseerd ben. Dat je echt wilt weten hoe het gaat.”
Luisteren en doorvragen
“Interesse en oprechte belangstelling toon je ook door goed te luisteren en door te vragen. Denk aan vragen als ‘Hoe voel je je?’, ‘Waar loop je tegenaan?’ en ‘Hoe is dat voor je?’. Sommige mensen zijn geneigd direct mogelijke oplossingen aan te dragen, terwijl dit niet altijd de behoefte is van de ander.
Wanneer je het idee hebt dat een ander het moeilijk vindt met je in gesprek te gaan, kan het benoemen ook helpen bij het verlagen van de drempel om te praten. Bijvoorbeeld zo: ‘Ik heb het idee dat je het moeilijk vindt om hierover te praten. Klopt dat?’ Of: ‘Hoe is dit voor je?’”
Oordeelvrij zijn
“Wanneer iemand zich niet durft open te stellen is het goed om je af te vragen wat daarvoor zorgt. Is iemand bang? Schaamt iemand zich? Het uiten van gevoelens kan heel kwetsbaar voelen. Als iemand zijn eigen gevoelens op een bepaalde manier al afkeurt, wordt het sowieso lastig om ze met een ander te bespreken. ‘Ik moet dit zelf kunnen’ of ‘Ik moet me niet zo aanstellen, anderen hebben het slechter’, zijn overtuigingen die behoorlijk in de weg kunnen staan. Het is daarom van belang dat je bij het stellen van deze vragen probeert zo oordeelvrij mogelijk te zijn, ondanks dat je soms niet helemaal begrijpt waarom iemand zich niet goed voelt.”
Stel jezelf ook kwetsbaar op
“Soms kampen mensen die niet lekker in hun vel zitten met het gevoel dat zij een uitzondering zijn, terwijl velen dit gevoel herkennen. 1 op de 5 Nederlanders krijgt ooit in zijn of haar leven te maken met angst- en/of stemmingsklachten. Jezelf als luisteraar kwetsbaar opstellen kan uitnodigend werken voor de ander en het gevoel geven dat het veilig is om te praten over wat er in diegene omgaat.”
Kortom:
“Vraag hoe het echt met iemand gaat. Maak tijd, toon betrokkenheid, aandacht en interesse, luister en vraag door, wees oordeelvrij en stel jezelf ook kwetsbaar op. Dit kan de ander erg helpen. En ondanks onze tips, willen we extra benadrukken dat het niet om ‘de perfecte vraag’ of ‘het perfecte gesprek’ gaat. Het feit dat je een gesprek met de ander aanknoopt, is al van onschatbare waarde.”
